Het Koninklijk Legermuseum beheert een uitzonderlijk iconografisch fonds over 1914-1918, met zo’n 1.500 werken (schilderijen, tekeningen, aquarellen, etsen) van bijna 100 kunstenaars. Stap binnen in de geschiedenis van het eerste wereldconflict, zet een artistieke bril op en wees voorbereid op een explosie van kleur en emotie!

De Grote Oorlog haalt de militaire picturale traditie van de 19e eeuw volledig onderuit. Tot dan toe bestelde het leger bij befaamde kunstenaars grote geschilderde doeken die glorierijke veldtochten dienden te illustreren. De portretkunst was voorbehouden aan officieren die zich in een schildersatelier lieten vereeuwigen. Met de mobilisatie van augustus 1914 observeren de kunstenaars niet enkel het conflict, ze nemen er ook aan deel, een première in de geschiedenis van de militaire kunst!

Alle dienstplichtigen geboren na 1880, zonder onderscheid, worden onder de wapens geroepen. Tussen deze mannen bevinden zich jonge kunstenaars. Talrijke artiesten, vrijgesteld wegens hun leeftijd of om medische redenen, dienen zich als vrijwilliger aan. Enkelen bereiken het front achter de IJzer niet. In de eerste maanden van de bewegingsoorlog worden verschillende kunstenaars gevangen genomen. Anderen vluchten na de val van Antwerpen in oktober 1914 naar Nederland, waar ze, zoals voorzien door de internationale conventies, worden geïnterneerd. Niet alle Belgische kunstenaars trekken het uniform aan; bij de invasie ontvluchten zij het land en werken tijdens het volledige conflict in ballingschap voort.

De strijdende artiesten worden bij verschillende eenheden ingelijfd. Al snel begrijpen de militaire overheden dat die manschappen een belangrijke strategische rol kunnen spelen: ze kunnen de vijandelijke linies tekenen zodat de artillerie beter zou kunnen richten of ze kunnen diverse camouflagetechnieken aanwenden om de vijand te misleiden. Ongeacht het regiment waartoe ze behoren, blijven de kunstenaars creëren, bijvoorbeeld tijdens rustperiodes. In de zomer van 1916 gaat België over tot de oprichting van de artistieke afdeling van het leger. De zesentwintig leden worden van alle militaire taken vrijgesteld om zich voluit op hun kunst toe te leggen. De productie moet de kunsten zeker aanmoedigen, maar moet vooral de Belgische propaganda dienen!

Een nieuw oorlogsbeeld

De moderne oorlogvoering wijzigt de uitbeelding van het gegeven grondig. De militaire iconografie ondergaat een verjongingskuur. De heroïsche beschrijving van veldtochten ruimt plaats voor heel gevarieerde taferelen. Het landschap rond het front dat voortdurend verandert, het dagelijkse leven in de loopgraven of in de achterste linies en portretten van wapenbroeders vormen de onderwerpen bij uitstek. De kunstenaars leggen zichzelf een soort censuur op en verzwijgen grotendeels de dood die nochtans een inherent onderdeel van de oorlog is. De kunstenaars in krijgsgevangenschap en de geïnterneerden geven een ander aspect van het conflict weer: het leven in de kampen en in gevangenschap. Hun werken hebben het vooral over de beroving van de vrijheid en het heimwee naar huis. Wanneer het leven in België wordt uitgebeeld, komen vooral de wandaden van de vijand aan bod, eerder dan het moeilijke bestaan van de Belgen tijdens de bezetting.

Alle artistieke stromingen zijn hier terug te vinden. Naargelang hun generatie en scholing houden sommige kunstenaars vast aan het academische realisme of de stijlen van het einde van de 19e eeuw (symbolisme, impressionisme), anderen opteren voor modernere uitdrukkingsvormen (fauvisme, expressionisme).

Een actief aanwinstenbeleid

Om de collecties uit te breiden en sommige lacunes op te vullen, voert het Museum een actief aanwinstenbeleid. De laatste generatie, die het conflict heeft meegemaakt, verdwijnt en de erfgenamen kunnen voldoende afstand nemen om het familiale erfgoed aan het Museum te schenken, met het oog op vrijwaring en opwaardering naar het grote publiek toe. Alle voorstellen worden door een aanwinstencommissie geëvalueerd, want de objecten moeten wel degelijk een meerwaarde voor de collectie betekenen. Als de gift of schenking wordt aanvaard, worden de stukken in het patrimonium van het Museum opgenomen.